| 德充符 | Đức sung phù (I) |
1.
魯有兀者王駘，從之遊者，與仲尼相若。常季問於仲尼曰：「王駘，兀者也，從之遊者，與夫子中分魯。立不教，坐不議，虛而往，實而歸。固有不言之教，無形而心成者邪？是何人也？」 2. 仲尼曰：「夫子，聖人也，丘也直後而未往耳！丘將以為師，而況不若丘者乎！奚假魯國，丘將引天下而與從之。」 3. 常季曰：「彼兀者也，而王先生，其與庸亦遠矣。若然者，其用心也獨若之何？」 4. 仲尼曰：「死生亦大矣，而不得與之變，雖天地覆墜，亦將不與之遺。審乎無假而不與物遷，命物之化而守其宗也。」 5. 常季曰：「何謂也？」 6. 仲尼曰：「自其異者視之，肝膽楚越也；自其同者視之，萬物皆一也。夫若然者，且不知耳目之所宜，而遊心乎德之和。物視其所一而不見其所喪，視喪其足猶遺土也。」 7. 常季曰：「彼為己，以其知得其心，以其心得其常心，物何為最之哉？」 8. 仲尼曰：「人莫鑑於流水，而鑑於止水，唯止能止眾止。受命於地，唯松柏獨也正，在冬夏青青；受命於天，唯堯舜獨也正，在萬物之首。幸能正生，以正眾 生。夫保始之徵，不懼之實，勇士一人，雄入於九軍。將求名而能自要者，而猶若是，而況官天地，府萬物，直寓六骸，象耳目，一知之所知，而心未嘗死者乎！彼 且擇日而登假，人則從是也。彼且何肯以物為事乎！」 |
1.
Nước Lỗ có kẻ cụt chân là Vương Thai. Kẻ theo học ông, ngang nhau với Trọng Ni. Thường Quý hỏi Trọng Ni: — Vương Thai là kẻ cụt chân. Người theo học hắn, chia đôi nước Lỗ với thầy. Đứng không dạy (1), ngồi không bàn. Hư mà đi; thực mà về. Vậy vốn có cách dạy chẳng cần nói, không hình mà thành ở trong lòng hay sao? Hắn là người thế nào vậy? 2. Trọng Ni đáp: — Thầy ta là bậc thánh nhân. Khâu này đi sau, chưa đến được đó thôi. Khâu sẽ thờ làm thầy, mà huống chi là kẻ chẳng bằng Khâu! Cứ gì nước Lỗ. Khâu sẽ đem cả thiên hạ mà sẽ theo thầy ta! 3. Thường Quý nói: — Hắn là kẻ cụt chân, vậy mà được gọi là thầy Vương. Kể ra thực cũng xa với người thường. Như vậy, riêng hắn dùng lòng ra làm sao? 4. Trọng Ni đáp: — Chết, sống kể cũng là to, mà chẳng được cùng nó biến. Dù trời, đất sa, đổ, cũng sẽ chẳng cùng nó rơi... Xét rõ phần không giả, mà chẳng cùng vật đổi dời. Khiến vật hóa sinh, mà giữ phần chủ của nó... 5. Thường Quý hỏi: — Thế là thế nào? 6. Trọng Ni đáp: — Tự chỗ khác mà coi ra, thì gan, mật là Sở với Việt. Tự chỗ đồng mà coi ra, thì muôn vật đều là một cả. Nếu như vậy, dù cái hợp cho tai, mắt cũng không cần biết, mà chơi lòng ở chỗ hòa cùng đức. Các vật, nhìn vào chỗ nó là một, mà không thấy chỗ nó mất. Coi mất chân mình, cũng như bỏ rơi viên đất vậy. 7. Thường Quý nói: — Hắn là người đã lấy cái biết của mình xét được lòng mình; lấy lòng mình xét được lòng thường của mình, vậy vì sao các vật lại tôn trọng hắn? 8. Trọng Ni đáp: — Người ta không ai soi ở làn nước chảy, mà soi ở làn nước dừng. Chỉ có cái dừng là dừng được cái dừng của mọi vật. Chịu mệnh ở đất chỉ riêng thông, trắc (2) là chính, ở đông hay hè vẫn xanh xanh. Chịu mệnh ở trời, chỉ riêng Nghiêu, Thuấn là chính, ở đầu muôn vật, chính được sự sống, để chính sự sống của mọi vật. Kìa kẻ giữ được trưng triệu ban đầu, thực là chẳng sợ: dũng hơn một người, hùng vào được đám chín quân (3). Toan cầu danh mà biết sự yêu mình (4), mà còn như thế. Mà huống chi là hạng chủ được trời đất, chứa được muôn vật, chẳng qua là gửi vào sáu hài (5), nương vào tai mắt, thống nhất cái biết của trí mà lòng chưa từng chết đó sao? Thầy ta sẽ chọn ngày mà trút cái giả (6). Người ta tự theo đấy thôi! Nào thầy ta đâu chịu lấy mọi vật làm việc (7). |
| 德充符 | Đức sung phù (II) |
1.
申徒嘉，兀者也，而與鄭子產同師於伯昏無人。子產謂申徒嘉曰：「我先出則子止，子先出則我止。」其明日，又與合堂同席而坐。子產謂申徒嘉曰：「我先出則子止，子先出則我止。今我將出，子可以止乎？其未邪？且子見執政而不違，子齊執政乎？」 2. 申徒嘉曰：「先生之門，固有執政焉如此哉？子而悅子之執政而後人者也。聞之曰：『鑑明則塵垢不止，止則不明也。久與賢人處則無過。』今子之所取大者，先生也，而猶出言若是，不亦過乎！」 3. 子產曰：「子既若是矣，猶與堯爭善。計子之德，不足以自反邪？」 4. 申徒嘉曰：「自狀其過，以不當亡者眾；不狀其過，以不當存者寡。知不可奈何，而安之若命，唯有德者能之。遊於羿之彀中。中央者，中地也；然而不中 者，命也。人以其全足笑吾不全足者多矣，我怫然而怒，而適先生之所，則廢然而反。不知先生之洗我以善邪？吾之自寐邪？吾與夫子遊十九年矣，而未嘗知吾兀者 也。今子與我遊於形骸之內，而子索我於形骸之外，不亦過乎！」 5. 子產蹴然改容更貌曰：「子無乃稱！」 |
1.
Thân Đồ Gia là kẻ cụt chân, cùng Tử Sản nước Trịnh cùng học Bá Hôn Vô Nhân. Tử Sản bảo Thân Đồ Gia: — Ta ra trước thì ngươi ở lại. Ngươi ra trước thì ta ở lại. Ngày hôm sau lại cùng nhau chung thềm, cùng chiếu mà ngồi. Tử Sản bảo Thân Đồ Gia: — Ta ra trước thì ngươi ở lại. Nay ta sắp ra. Ngươi có thể ở lại chăng, hay là chưa? Vả chăng, ngươi thấy kẻ cầm quyền chính (*2) mà không lánh! Ngươi ngang với kẻ cầm quyền chính sao? 2. Thân Đồ Gia nói: — Cửa thầy đây lại có hạng cầm quyền chính như thế ru? Ngươi thích cái cầm quyền chính của ngươi, mà không coi ai vào đâu nữa! Tôi nghe thầy dạy: "Gương sáng thì bụi vẩn không đọng; đọng thì không sáng... Ở lâu với hiền giả thì không lỗi (8) ..." Nay cái lớn mà người học lấy là ở nơi thầy. Vậy mà còn nói ra lời như thế chẳng cũng lỗi sao? 3. Tử Sản nói: — Người đã như thế rồi (9)! Còn toan ganh hay với vua Nghiêu. Kể đức của ngươi, chẳng đủ để tự xét lại mình sao? 4. Thân Đồ Gia nói: — Tự che đậy lỗi mình, cho là không đáng mất chân, hạng ấy nhiều. Không che đậy lỗi mình, cho là không đáng còn chân, hạng ấy ít. Biết không làm thế nào được, mà yên chịu nó như số mệnh, chỉ kẻ có đức mơi được thế. Rong chơi ở trong vòng của Nghệ (*3), khoảng giữa chính là chỗ trúng, vậy mà không bị tên là số mệnh mà thôi. Những kẻ cậy họ còn đủ chân mà cười tôi không đủ chân nhiều lắm. Tôi sầm mặt giận. Sang đến bên thầy thì bâng khuâng mà trở về (10). Không biết thầy có đem lẽ phải mà gột rửa tôi chăng? Tôi chơi với thầy mười chín năm, mà chưa từng biết mình là đứa cụt. Nay ngươi chơi với tôi ở trong hình xác, mà ngươi đòi tôi ở ngoài hình xác, chẳng cũng lỗi sao? 5. Tử Sản áy náy, thay đổi vẻ mặt mà rằng: — Ngươi đừng nói chuyện ấy nữa. |
| 德充符 | Đức sung phù (III) |
1.
Nước Lỗ có kẻ cụt chân là Thúc Sơn Vô Chỉ, cập kiễng đến ra mắt Trọng Ni. Trọng Ni nói: — Nhà ngươi không cẩn thận, trước kia đã mắc vạ như thế, dù nay có đến, kịp đâu nữa? 2. Vô Chỉ nói: — Tôi chỉ vì không biết nên chăng, khinh thường dùng thân tôi, vì thế tôi mất chân. Nay tôi lại đây, hãy còn có cái chân quý hơn... Vì thế tôi mong giữ nó toàn vẹn. Kìa, trời không cái gì là không che, đất không cái gì là không chở, tôi lấy thầy làm trời, đất... Nào biết thầy mà còn như thế! 3. Thầy Khổng nói: — Thì ra Khâu này hẹp quá! Sao thầy không vào chơi? Xin đem những điều được nghe mà giảng với thầy... 4. Vô Chỉ ra. Thầy Khổng nói: — Các con em cố gắng lên! Kìa Vô Chỉ là kẻ cụt, còn mong học để bù lại cái xấu của nết trước. Huống chi là người đức còn toàn vẹn! 5. Vô Chỉ nói chuyện với Lão Đam: — Khổng Khâu chừng chưa phải bậc chí nhân! Hắn dạy làm chi nhao nhao (11) những học trò! Hắn lại còn mong nổi tiếng về những lẽ lém luốc (12), huyền hoặc. Không biết bậc chí nhân thì lấy thế làm gông cùm cho mình. 6. Lão Đam: — Sao không bảo ngay hắn lấy chết, sống làm cùng một điều; lấy nên, chăng làm cùng một xâu. Cởi gông, cùm cho hắn, có được không? 7. Vô Chỉ nói: — Trời bắt tội hắn! Cởi sao được! |
| 德充符 | Đức sung phù (IV) |
1.
魯哀公問於仲尼曰：「衛有惡人焉，曰哀駘它。丈夫與之處者，思而不能去也。婦人見之，請於父母曰『與為人妻，寧為夫子妾』者，十數而未止也。未嘗有 聞其唱者也，常和人而已矣。無君人之位以濟乎人之死，無聚祿以望人之腹，又以惡駭天下，和而不唱，知不出乎四域，且而雌雄合乎前，是必有異乎人者也。寡人 召而觀之，果以惡駭天下。與寡人處，不至以月數，而寡人有意乎其為人也；不至乎期年，而寡人信之。國無宰，寡人傳國焉。悶然而後應，氾然而若辭。寡人醜 乎，卒授之國。無幾何也，去寡人而行。寡人恤焉若有亡也，若無與樂是國也。是何人者也？」 2. 仲尼曰：「丘也嘗使於楚矣，適見㹠子食於其死母者，少焉眴若皆棄之而走。不見己焉爾，不得類焉爾。所愛其母者，非愛其形也，愛使其形者也。戰而死 者，其人之葬也不以翣資；刖者之屨，無為愛之；皆無其本矣。為天子之諸御，不翦爪，不穿耳；取妻者止於外，不得復使。形全猶足以為爾，而況全德之人乎！今 哀駘它未言而信，無功而親，使人授己國，唯恐其不受也，是必才全而德不形者也。」 3. 哀公曰：「何謂才全？」 4. 仲尼曰：「死生存亡、窮達貧富、賢與不肖毀譽、飢渴寒暑，是事之變，命之行也。日夜相代乎前，而知不能規乎其始者也。故不足以滑和，不可入於靈府。使之和豫通而不失於兌。使日夜無郤而與物為春，是接而生時於心者也。是之謂才全。」 5. 「何謂德不形？」 6. 曰：「平者，水停之盛也。其可以為法也，內保之而外不蕩也。德者，成和之修也。德不形者，物不能離也。」 7. 哀公異日以告閔子曰：「始也吾以南面而君天下，執民之紀而憂其死，吾自以為至通矣。今吾聞至人之言，恐吾無其實，輕用吾身而亡其國。吾與孔丘，非君臣也，德友而已矣！」 |
1.
Vua Ai Công nước Lỗ hỏi Trọng Ni: — Nước Vệ có con người xấu xí, tên là Ai Thai Đà. Đàn ông ai ở cùng hắn, nhớ không thể bỏ được! Đàn bà thấy hắn, xin với cha mẹ rằng: "Làm vợ cả người khác, thà làm vợ lẽ cho thầy ta!" Mười mấy người thế rồi mà còn nữa!... Chưa từng có ai nghe thấy hắn cất tiếng hát: thường chỉ họa theo người ta mà thôi. Không có địa vị làm vua người ta, để cứu giúp người ta khỏi chết! Không có của cải chứa chất, để tròn bụng người ta! Lại xấu xí làm thiên hạ phải sợ. Họa chứ không xướng! Trí không ra khỏi bốn cõi. Vậy mà giống đực, giống cái ở xúm xít trước mặt. Ấy là hạng tất có cái gì khác với người. Quả nhân vời mà coi hắn, quả nhiên xấu xí làm cho thiên hạ phải sợ. Ở với quả nhân, không đến kể bằng tháng, mà quả nhân đã phải để ý đến cách làm người của hắn... Lại không đến đầy năm, mà quả nhân tin hắn...Trong nước không có kẻ cầm quyền, quả nhân giao việc nước cho hắn. Hắn dàu dàu rồi mới thưa, ơ hờ ra vẻ chối. Quả nhân thẹn thùng, rút lại giao việc nước cho hắn. Không bao lâu, hắn bỏ quả nhân mà đi. Quả nhân bâng khuâng như có mất cái gì. Như không có người để vui nước này nữa! Ấy là hạng người thế nào? 2. Trọng Ni đáp: — Khâu này từng sang sứ bên nước Sở. Chợt thấy đàn lợn con bú con lợn mẹ đã chết. Một lúc, chúng nhác nhìn (13), đều bỏ mẹ mà chạy... Không thấy mình nữa rồi! Không giống mình nữa rồi! Chúng sở dĩ yêu mẹ, không phải yêu xác mẹ, yêu cái sai khiến của xác đó thôi! Kẻ đánh trận mà chết, việc chôn họ không dùng đến yên ngựa (14). Cho kẻ cụt chân dép, nào họ có thích! Họ đều không có gốc rồi! Làm các nàng hầu của thiên tử, không cắt móng, không xỏ tai. Kẻ lấy vợ, việc ở ngoài đồng chẳng được lại sai khiến. Xác trọn vẹn còn đủ được thế, huống chi người có đức trọn vẹn. Nay Ai Thai Đà chưa nói mà người tin, không công mà người thân, khiến người trao nước cho mình, chỉ sợ mình không chịu nhận, ấy tất là người tài trọn vẹn mà đức không lộ ra bề ngoài! 3. Ai Công hỏi: — Thế nào là tài trọn vẹn? 4. Trọng Ni đáp: — Sống, chết, còn mất; cùng, đạt, nghèo,giàu; hiền với chẳng ra gì; khen với chê; đói, khát, rét, nắng; đó là lẽ biến đổi của sự vật; lối đi lại của số mệnh; ngày, đêm thay nhau ở trước mặt ta, và trí không không thể xét được lúc bắt đầu của nó. Cho nên không đáng để rối lòng hòa, không thể để lọt vào "kho thiêng". Khiến cho nó vui vẻ thông mà không bỏ mất "Đoái" (*4)! Khiến ngày, đêm không lui mà cùng muôn vật làm "xuân". Ấy là hạng tiếp ứng với ngoài mà sinh ra bốn mùa ở trong lòng. Thế gọi là có tài trọn vẹn. 5. — Thế nào là đức không lộ ra ngoài? 6. — Bằng phẳng, nước dừng đến thế là cùng. Cái nó có thể làm khuôn phép là: trong giữ lấy mà ngoài không trôi giạt. Đức là sửa mình mà gây được hòa. Đức không lộ, tức là vật không lìa bỏ được. 7. Ai Công ngày khác bảo với thầy Mẫn: — Trước kia, tôi cho việc quay mặt sang nam, làm vua thiên hạ, cầm quyền trị dân, lo cái chết của chúng, tự lấy thế làm thông lắm rồi. Nay tôi nghe lời bậc chí nhân, sợ tôi không có thực tài đức, khinh thường dùng thân tôi mà làm mất nước tôi. Tôi cùng Khổng Khâu không phải vua tôi, bạn về đạo đức mà thôi! |
| 德充符 | Đức sung phù (V) |
1.
Chi Li là người kiễng cẳng, sứt môi, vào thuyết Linh Công nước Vệ. Linh Công thích hắn, nhìn đến người toàn vẹn, thấy cổ họ khẳng kheo. Úng Áng là người cổ bướu tầy cong, vào thuyết Hoàn Công nước Tề. Hoàn Công thích hắn, nhìn đến người toàn vẹn, thấy cổ họ khẳng kheo (*5). 2. Cho nên đức có chỗ sở trường, mà hình có chỗ nên quên (15). Người ta không quên cái nên quên, mà quên cái không nên quên, thế mới thật là quên (16). 3. Cho nên thánh nhân có chỗ chơi, mà trí là gở; ước là keo; đức là tiếp; khéo là buôn... Thánh nhân không mưu tính, dùng chi trí? Không đẽo gọt, dùng chi keo? Không mất mát, dùng chi đức? Không bán chác, dùng chi buôn? Bốn món đó là "trời bán". "Trời bán" tức là "trời nuôi" (17)... Đã được nuôi bởi trời, lại dùng chi đến người? Có hình của người nhưng không có tình của người. Có hình của người nên cùng đàn với người. Không tình của người, nên phải, trái không bận đến thân. Tủn mủn nhỏ thay! Ấy phần để thuộc về người! Đồ sộ lớn thay! Riêng mình gây được một trời. |
| 德充符 | Đức sung phù (VI) |
1.
Thầy Huệ hỏi thầy Trang: — Giống người vốn không có tình sao? 2. Thầy Trang đáp: — Phải! 3. Thầy Huệ nói: — Người mà không có tình, lấy gì gọi là người? 4. Thầy Trang nói: — Đạo cho nó có mặt, trời cho nó có hình, không gọi là người sao được? 5. Thầy Huệ tiếp: — Đã gọi là người, không có tình sao được? 6. Thầy Trang nói: — Cái đó không phải cái tôi gọi là tình. Cái tôi gọi là không có tình, là nói con người ta trong không lấy yêu ghét làm hại thân mình; thường nhân lẽ tự nhiên mà chẳng "cần ích cho sống" (18). 7. Thầy Huệ nói: — Không ích sống, sao cho nó có được thân mình? 8. Thầy Trang tiếp: — Đạo cho nó có mặt, trời cho nó có hình, trong không lấy yêu ghét làm hại đến thân... Nay thầy coi ngoài thần mình, làm mệt tinh mình (19), tựa cây lên giọng ngâm, bám gốc ngô khô, nhắm mắt làm thinh! Trời lựa cho thầy thân hình, thầy lấy chuyện "trắng, dắn" (*6) mà nổi danh! (20) |
ed. 2023-06-29
No comments:
Post a Comment