| 人間世 | Nhân gian thế (I) |
1.
顏回見仲尼，請行。 2. 曰：「奚之？」 3. 曰：「將之衛。」 4. 曰：「奚為焉？」 5. 曰：「回聞衛君，其年壯，其行獨。輕用其國，而不見其過；輕用民死，死者以國量乎澤，若蕉，民其無如矣。回嘗聞之夫子曰：『治國去之，亂國就之，醫門多疾。』願以所聞，思其所行，則庶幾其國有瘳乎！」 6. 仲尼曰：「譆！若殆往而刑耳！夫道不欲雜，雜則多，多則擾，擾則憂，憂而不救。古之至人，先存諸己而後存諸人。所存於己者未定，何暇至於暴人之所行！ 7. 且若亦知夫德之所蕩而知之所為出乎哉？德蕩乎名，知出乎爭。名也者，相軋也；知也者，爭之器也。二者凶器，非所以盡行也。 8. 且德厚信矼，未達人氣，名聞不爭，未達人心。而強以仁義繩墨之言衒暴人之前者，是以人惡育其美也，命之曰菑人。菑人者，人必反菑之，若殆為人菑夫！且苟為悅賢而惡不肖，惡用而求有以異？若唯無詔，王公必將乘人而鬥其捷。而目將熒之，而色將平之，口將營之，容將形之，心且成之。是以火救火，以水救水，名之曰益多。順始無窮，若殆以不信厚言，必死於暴人之前矣！ 9. 且昔者桀殺關龍逢，紂殺王子比干，是皆修其身以下傴拊人之民，以下拂其上者也，故其君因其修以擠之。是好名者也。昔者堯攻叢、枝、胥敖，禹攻有扈，國為虛厲，身為刑戮。其用兵不止，其求實無已，是皆求名實者也。而獨不聞之乎？名實者，聖人之所不能勝也，而況若乎！雖然，若必有以也，嘗以語我來。」 10. 顏回曰：「端而虛，勉而一，則可乎？」 11. 曰：「惡！惡可！夫以陽為充孔揚，采色不定，常人之所不違，因案人之所感，以求容與其心。名之曰日漸之德不成，而況大德乎！將執而不化，外合而內不訾，其庸詎可乎？」 12. 「然則我內直而外曲，成而上比。內直者，與天為徒。與天為徒者，知天子之與己皆天之所子，而獨以己言蘄乎而人善之，蘄乎而人不善之邪？若然者，人謂之童子，是之謂與天為徒。外曲者，與人為徒也。擎跽曲拳，人臣之禮也。人皆為之，吾敢不為邪？為人之所為者，人亦無疵焉，是之謂與人為徒。成而上比者，與古為徒。其言雖教，讁之實也，古之有也，非吾有也。若然者，雖直而不病，是之謂與古為徒。若是則可乎？」 13. 仲尼曰：「惡！惡可！大多政法而不諜，雖固亦無罪。雖然，止是耳矣，夫胡可以及化！猶師心者也。」 14. 顏回曰：「吾无以進矣，敢問其方。」 15. 仲尼曰：「齋，吾將語若。有心而為之，其易邪？易之者，皞天不宜。」 16. 顏回曰：「回之家貧，唯不飲酒不茹葷者數月矣。如此，則可以為齋乎？」 17. 曰：「是祭祀之齋，非心齋也。」 18. 回曰：「敢問心齋。」 19. 仲尼曰：「若一志，無聽之以耳而聽之以心，無聽之以心而聽之以氣。耳止於聽，心止於符。氣也者，虛而待物者也。唯道集虛。虛者，心齋也」 20. 顏回曰：「回之未始得使，實有回也；得使之也，未始有回也，可謂虛乎？」 21. 夫子曰：「盡矣！吾語若：若能入遊其樊而無感其名，入則鳴，不入則止。無門無毒，一宅而寓於不得已，則幾矣。絕迹易，無行地難。為人使易以偽，為天使難以偽。聞以有翼飛者矣，未聞以无無翼飛者也；聞以有知知者矣，未聞以無知知者也。瞻彼闋者，虛室生白，吉祥止止。夫且不止，是之謂坐馳。夫徇耳目內通而外於心知，鬼神將來舍，而況人乎！是萬物之化也，禹舜之所紐也，伏羲几蘧之所行終，而況散焉者乎！」 |
1.
Nhan Hồi (*2) ra mắt Trọng Ni (*3), xin đi. 2. Hỏi: — Đi đâu? 3. Thưa: — Sắp sang Vệ. 4. — Sang làm gì? 5. — Hồi nghe: vua nước Vệ đã đứng tuổi; một mình một nết; khinh thường dùng nước mình mà không tự thấy lỗi mình; khinh thường dùng cái chết của dân: kẻ chết ao hàng nước! nằm như chuối đồng bằng! (1) Dân chắc không chịu nổi... (2) Hồi từng nghe thầy dạy rằng: "Nước trị thì tìm đi. Nước loạn thì tìm tới. Nhà làm thuốc thường lắm bệnh. Xin đem những điều đã được nghe, nghĩ ra phép tắc nó. Họa là nước ấy có bớt đỡ (3) chăng? 6. Trọng Ni nói: — Ồ! Có lẽ mi sang mà chịu tội đấy thôi! Kìa đạo thì không muốn tạp (4); tạp thì nhiều; nhiều thì nhiễu; nhiễu thì lo; lo mà không cứu nổi! Bậc "chí nhân" đời xưa trước xét ở mình rồi sau mới xét ở người. Điều xét ở mình chưa nhất định, còn rỗi đâu đến những điều làm của kẻ tàn bạo. 7. Vả lại mi cũng biết đến nơi mà đức trôi giạt tới, và nơi trí nảy nở ra chăng? Đức trôi giạt tới danh. Trí nảy nở ra tranh. Danh là cái lật lẫn nhau. Trí là cái khí cụ để tranh nhau. Hai món đó là đồ nguy hiểm, không phải là những món để làm cho tới nơi. 8. Vả chăng, đức dày, tin chắc (5), nhưng chưa hiểu được khí khái của người; danh vọng chẳng tranh; nhưng chưa hiểu được lòng dạ của người; mà gượng đem những lời nhân nghĩa, dây, mực (6), để lòe ở trước kẻ tàn bạo: ấy vì thế mà người ta ghét nó có cái đẹp, gọi nó là hạng "hại người". Kẻ hại người, người tất hại lại nó. Có lẽ mi sẽ bị người hại lại. Vả chăng nếu là kẻ yêu người hiền mà ghét kẻ chẳng ra gì, thì cần gì mà phải tìm lấy cách dễ có khác. Dù mi không khuyên bảo, các vương, công tất sẽ lấn ngươi mà dua lấy phần được. Mi mắt sẽ vì họ quáng! Mặt sẽ cùng họ vui gượng! Miệng sẽ nhân họ luống cuống! Trong lòng có lẽ cũng phải có tán thưởng. Thế là đem nước cứu nước, đem lửa cứu lửa, gọi nó là "thêm phiền". Chiều trước sẽ đến vô cùng. Mi có lẽ sẽ nói nhiều ngay lúc chưa được tin, thì tất chết chết ở trước mắt kẻ tàn bạo. 9. Vả lại xưa kia vua Kiệt giết Quan Long Phùng (7), vua Trụ giết vương tử Tỉ Can, ấy đều là những người tự sửa mình, để cúi xuống vỗ về dân của người ta, đem kẻ dưới mà làm trái ý kẻ trên. Cho nên vua họ nhân họ sửa mình để gạt họ. Ấy là "hạng ham danh". Xưa kia vua Nghiêu đánh Tùng, Chi, Tư Ngao; vua Vũ đánh nước Hỗ. Nước vì đó không người, không giống; thân vì đó bị tội, bị giết, mà (chúa bốn nước ấy) họ dụng binh không dừng; họ cầu thực không thôi! Ấy đều là hạng cầu danh, cầu thực. Riêng mi chẳng nghe chuyện đó sao? Danh thực là những cái món mà thánh nhân không thể thắng nổi, huống hồ là mi! Tuy vậy, mi tất có cách chi đó, hãy đem nói ta coi. 10. Nhan Hồi nói: — Chính mà hư không, gắng mà chuyên nhất có được chăng? 11. — Ồ! Được sao được! Kìa những kẻ lấy vờ vĩnh làm đầy đủ; rất là vênh vang; vẻ mặt không nhất định; coi thường điều người ta không trái; nhận xét điều mà người ta cảm; để tìm cách dong chơi lòng mình; hạng ấy gọi là hạng ngày thấm dần mà đức họ không thành, huống hồ là đức lớn! Còn nếu chấp nhất mà chẳng biến hóa; ngoài hợp mà trong không, chê cái thường kém của người, đâu có được? 12. — Vậy thì tôi trong thẳng mà ngoài vẹo, thành mà hợp với bề trên! Trong thẳng thì làm bạn với trời; biết con trời cũng như mình... Cùng là con trời cả, mà riêng đem mình ra để nói. Có cần chi người cho thế là phải; có cần chi người cho thế là không phải. Kẻ như thế người ta gọi nó là "con trẻ". Thế gọi là làm bạn với trời! Ngoài vẹo là làm bạn với người. Quỳ gối, lượm tay, là lễ của kẻ làm tôi. Người ta đều làm thế mà ta dám không làm sao? Làm điều mà người làm, thì ngươi cũng không chê. Thế gọi làm bạn với người. Thành mà hợp với bậc trên là làm bạn với người xưa. Lời nói tuy là dạy dỗ, mà thực là chỉ trích. (Nhưng) là của người xưa, chứ không phải của ta. Như thế thì tuy nói thẳng không là hại. Thế gọi là làm bạn với người xưa. Như thế thì có được chăng? 13. Trọng Ni nói: — Ồ! Được sao được! Nhiều chính pháp quá mà không dò xét (35). Dù vốn cũng không tội, tuy nhiên, chỉ thế mà thôi, nào sao có thể hòa được người? Ấy cũng như kẻ lấy lòng làm thầy! 14. Nhan Hồi nói: — Tôi không có cách gì hơn nữa, dám hỏi phương pháp ấy. 15. Trọng Ni nói: — Chay tịnh! Ta sẽ bảo ngươi. Dù có mà làm nữa đã dễ sao? Kẻ coi nó là dễ không hợp với lẽ trời. 16. Nhan Hồi nói: — Nhà Hồi nghèo, chỉ cố không uống rượu, không ăn hành, tỏi vài tháng. Như thế thì có thể là chay tịnh chăng? 17. — Đó là phép chay tịnh để cúng tế, không phải là phép chay tịnh của lòng. 18. Hồi nói: — Dám hỏi chay tịnh của lòng? 19. Trọng Ni: — Hãy chuyên nhất chí mi! Không nghe nó bằng tai (8) mà nghe nó bằng lòng; không nghe nó bằng lòng mà nghe nó bằng khí. Nghe dừng ở tai. Lòng dừng ở chỗ hợp. Khi là cái hư không mà đợi vật. Chỉ có đạo là họp được hư không. Hư không là phép chay tịnh của lòng. 20. Nhan Hồi nói: — Lúc Hồi chưa hề được dùng thì thực là tự có Hồi. Được dùng nó rồi, thì chưa hề có Hồi. Có thể gọi là hư không chăng? 21. Phu tử đáp: — Hết rồi! Ta bảo mi: mi có thể vào chơi lồng của nó mà không cảm vì danh của nó! Vào thì gáy! không vào thì thôi! Không lập môn; không dùng thuốc; ở một chỗ mà gửi vào nơi chẳng được dừng, thì gần rồi đó! Tuyệt tích, dễ; không đất làm, khó; làm kẻ cho người sai, dễ giả dối; làm kẻ cho trời sai, khó giả dối. Nghe có hạng bay bằng có cánh, chưa nghe có hạng bay bằng không có cánh. Nghe có hạng biết bằng có trí, chưa nghe có hạng biết bằng không trí. Kìa xem chỗ thủng: nhà trống nảy sáng! Điềm lành dừng ở đó. Nếu còn chẳng dừng, thế gọi là ngồi mà chạy (9)! Theo tai, mắt, thông với trong, mà bỏ điều lòng biết ra ngoài, quỷ thần cũng sẽ tới ở, huống chi loài người! Đó là phép hóa muôn vật, phép mà Thuấn, Vũ nắm lấy; phép mà Phục Hi, Kỉ Cừ làm theo suốt đời, mà huống chi là hạng người thường! |
| 人間世 | Nhân gian thế (II) |
1.
葉公子高將使於齊，問於仲尼曰：「王使諸梁也甚重，齊之待使者，蓋將甚敬而不急。匹夫猶未可動，而況諸侯乎！吾甚慄之。子常語諸梁也曰：『凡事若小若大，寡不道以懽成。事若不成，則必有人道之患；事若成，則必有陰陽之患。若成若不成而後無患者，唯有德者能之。』吾食也執粗而不臧，爨無欲清之人。今吾朝受命而夕飲冰，我其內熱與！吾未至乎事之情，而既有陰陽之患矣；事若不成，必有人道之患，是兩也。為人臣者不足以任之，子其有以語我來！」 2. 仲尼曰：「天下有大戒二：其一，命也；其一，義也。子之愛親，命也，不可解於心；臣之事君，義也，無適而非君也，無所逃於天地之間。是之謂大戒。是以夫事其親者，不擇地而安之，孝之至也；夫事其君者，不擇事而安之，忠之盛也；自事其心者，哀樂不易施乎前，知其不可奈何而安之若命，德之至也。為人臣子者，固有所不得已。行事之情而忘其身，何暇至於悅生而惡死！夫子其行可矣！ 3. 丘請復以所聞：凡交近則必相靡以信，交遠則必忠之以言。言必或傳之。夫傳兩喜兩怒之言，天下之難者也。夫兩喜必多溢美之言，兩怒必多溢惡之言。凡溢之類妄，妄則其信之也莫，莫則傳言者殃。故法言曰：『傳其常情，無傳其溢言，則幾乎全。』 4. 且以巧鬬力者，始乎陽，常卒乎陰，泰至則多奇巧；以禮飲酒者，始乎治，常卒乎亂，泰至則多奇樂。凡事亦然，始乎諒，常卒乎鄙；其作始也簡，其將畢也必巨。 5. 言者，風波也；行者，實喪也。夫風波易以動，實喪易以危。故忿設無由，巧言偏辭。獸死不擇音，氣息茀然，於是並生厲心。剋核太至，則必有不肖之心應之，而不知其然也。苟為不知其然也，孰知其所終！故法言曰：『無遷令，無勸成，過度益也。』遷令勸成殆事，美成在久，惡成不及改，可不慎與！ 6. 且夫乘物以遊心，託不得已以養中，至矣。何作為報也！莫若為致命，此其難者。」 |
1.
Diệp Công là Tử Cao sắp sang sứ nước Tề, hỏi Trọng Ni rằng: — Việc nhà vua sai Chư Lương (tên Tử Cao) rất trọng; vậy nước Tề đãi sứ giả chắc sẽ rất kính, nhưng không gấp. Kẻ thất phu còn chưa dễ động nổi, mà huống chi là vua chư hầu. Tôi rất sợ điều đó. Thầy từng bảo Chư Lương: "Phàm việc hoặc lớn, hoặc nhỏ, ít khi không có đạo mà vui vẻ (10) nên việc. Việc mà chẳng nên, thì tất có cái lo về đạo người (*4). Việc nếu nên, thì tất có cái lo về âm, dương (*5). Hoặc nên, hoặc không nên, mà sau không lo gì, chỉ người có đức là có thể được thế." Tôi ăn thường xoàng xĩnh mà không kén lựa. Trong bếp không có kẻ muốn mát... (11) Nay tôi sớm chịu mệnh mà chiều uống nước đá! Có lẽ tôi nóng trong chăng? Tôi chưa tới sự thực của việc, mà đã có cái lo âm, dương rồi. Nếu việc không thành, tất có cái lo về đạo người. Thế là hai. Kẻ làm tôi không thể đảm đang điều đó. Xin thầy có cách gì thì bảo tôi. 2. Trọng Ni đáp: — Trong đời có hai điều kiêng lớn: một là mệnh; một là nghĩa. Con yêu cha, mẹ ấy là mệnh. Không thể nguôi ở trong lòng; tôi thờ vua là nghĩa: không cách gì để trốn khỏi ở trong khoảng trời, đất. Thế gọi là điều kiêng lớn. Vì thế, kẻ thờ cha, mẹ không chọn cảnh ngộ mà yên chịu, hiếu đến thế là rất mực; kẻ thờ vua, không chọn công việc mà yên chịu, trung đến thế là tốt đẹp; kẻ tự thờ lòng mình, buồn vui không để tới trước mặt, biết không làm thế nào được. Mà yên chịu nó như số mệnh, đức đến thế là rất mực. Kẻ làm tôi, làm con người ta, vốn có sự chẳng được đừng. Làm theo sự thực của việc, mà quên thân mình đi, công đâu đến nỗi yêu sống mà ghét chết! Thầy cứ đi là được rồi. 3. Khâu (*6) xin trả lời bằng những điều được nghe: phàm giao thiệp gần thì tất thuận nhau bằng lòng tin; xa thì tất trung nó bằng lời nói. Lời nói tất phải truyền nó. Mà truyền lời nói của hai người mừng, hai người giận, là việc khó ở trong đời. Vì hai người mừng, tất nhiều những lời quá tốt; hai người giận, tất nhiều những lời quá xấu. Phàm những thứ quá là rông càn. Rông càn thì không có kẻ tin nó. Không tin thì kẻ truyền lời nói chịu hại. Cho nên sách Pháp Ngôn dạy: "Truyền thường tình của họ; chớ truyền lời nói quá của họ, thì cơ hồ được toàn." 4. Vả chăng kẻ lấy khỏe mà đấu sức, bắt đầu là dương rồi rút lại thường là âm; quá lắm thì thường nhiều món quái! Kẻ lấy lễ mà uống rượu, bắt đầu là trị rồi rút lại thường là loạn; quá lắm thì thường nhiều trò vui lạ! Phàm việc gì cũng thế: bắt đầu là tin mà rút lại là khinh; khi mới làm thì giản dị mà khi sắp xong tất là to tát. 5. Nói là sóng gió mà làm là mất thực. Sóng gió dễ làm động; mất thực dễ sinh nguy. Cho nên tức bực gây ra vô cớ; rồi những câu khéo léo; những lời thiên lệch. Loài muông chết không gọi tiếng kêu, hơi thở rộn rực... Vì thế lại sinh ra lòng xấu, xét nét quá lắm, thì tất có thứ lòng chẳng ra gì đáp lại, mà không biết sao lại thế! Nếu không biết sao lại thế, thì ai biết nó dẫn đến đâu là cùng? Cho nên sách Pháp Ngôn: "Chớ đổi lệnh. Chớ khuyên nên? Quá độ chính vì thêm thắt: đổi lệnh, khuyên nên làm hỏng việc. Cái hay thành cần phải lâu. Cái dở thành không kịp đổi! Có thể không cẩn thận sao!" 6. Vả chăng, nhân sự vật để chơi lòng; mượn lẽ chẳng được dừng để nuôi trong; rất mực rồi, còn làm gì để báo đáp nữa! Không gì bằng mặc kệ số mệnh, ấy là việc khó. |
| 人間世 | Nhân gian thế (III) |
1.
顏闔將傅衛靈公太子，而問於蘧伯玉曰：「有人於此，其德天殺。與之為無方，則危吾國；與之為有方，則危吾身。其知適足以知人之過，而不知其所以過。若然者，吾奈之何？」 2. 蘧伯玉曰：「善哉問乎！戒之，慎之，正汝身也哉！形莫若就，心莫若和。雖然，之二者有患。就不欲入，和不欲出。形就而入，且為顛為滅，為崩為蹶。心和而出，且為聲為名，為妖為孽。彼且為嬰兒，亦與之為嬰兒；彼且為無町畦，亦與之為無町畦；彼且為無崖，亦與之為無崖。達之，入於無疵。 3. 汝不知夫螳螂乎？怒其臂以當車轍，不知其不勝任也，是其才之美者也。戒之！慎之！積伐而美者以犯之，幾矣！ 4. 汝不知夫養虎者乎？不敢以生物與之，為其殺之之怒也；不敢以全物與之，為其決之之怒也。時其飢飽，達其怒心。虎之與人異類而媚養己者，順也；故其殺之者，逆也。 5. 夫愛馬者，以筐盛矢，以蜃盛溺。適有蚉䖟僕緣，而拊之不時，則缺銜毀首碎胸。意有所至而愛有所亡，可不慎邪！」 |
1.
Nhan Hạp sắp làm phó cho thái tử của Linh Công nước Vệ, liền hỏi Cừ Bá Ngọc: — Ở đây có người, đức nó bị trời giảm (12)! Cùng nó làm chuyện không phép tắc thì nguy cho nước tôi. Cùng nó làm chuyện có phép tắc thì nguy cho thân tôi. Trí của nó đủ để biết lỗi của người mà không tự biết mình sở dĩ lỗi. Kẻ như vậy, tôi làm thế nào được nó? 2. Cừ Bá Ngọc nói: — Câu hỏi mới hay sao! Gìn giữ vào. Cẩn thận vào. Sửa mình mi cho chính. Ngoài mặt không gì bằng lui tới. Trong lòng không gì bằng hòa nhã. Tuy vậy hai điều đó có cái lo là: lui tới nhưng không muốn vào; hòa nhã nhưng không muốn ra. Ngoài mặt lui tới mà vào, rồi đến đổ, đến diệt; đế lở, đến dệt (13)! Trong lòng hòa nhã mà ra, rồi đến thành tiếng, thành danh, thành yêu, thành nghiệt. Nó khi làm con nít, cũng cùng nó làm con nít (14). Nó khi làm không bờ cõi, cũng cùng nó làm không bờ cõi (15). Nó khi làm không núi, cũng cùng nó làm không núi (16). Dần dần nó vào chỗ không vết (17)! 3. Mi không biết con bọ ngựa sao? Vung cánh tay nó để chống lại bánh xe, không biết mình không làm nổi việc ấy, cậy tài mình là giỏi vậy! Gìn giữ vào! Cẩn thận vào! Khoe mãi cái giỏi của mi để phạm nó thì nguy đó. 4. Mi không biết kẻ nuôi hùm sao? Không dám đem vật còn sống cho nó, ấy là vì cái hung hăng khi nó giết vật kia; không dám đem vật nguyên vẹn cho nó, ấy là vì cái hăng khi nó xé vật kia. Do sự no, đói của nó; dẫn cho nó bớt tính hung hăng. Hùm cùng người ta khác loài, vậy mà nịnh kẻ nuôi mình là thuận. Cho nên việc nó giết là nghịch. 5. Kìa kẻ yêu ngựa, lấy rổ đựng phân, lấy trai (18) đựng nước tiểu. Xảy có ve, muỗi bám đậu, mà đập nó không phải thời, thì mất hàm, vỡ đầu, nát ngực... Ý có chỗ đến mà yêu có chỗ quên, có thể không cẩn thận sao? |
| 人間世 | Nhân gian thế (IV) |
1.
匠石之齊，至於曲轅，見櫟社樹。其大蔽數千牛，絜之百圍，其高臨山，十仞而後有枝，其可以為舟者旁十數。觀者如市，匠伯不顧，遂行不輟。弟子厭觀之，走及匠石，曰：「自吾執斧斤以隨夫子，未嘗見材如此其美也。先生不肯視，行不輟，何邪？」 2. 曰：「已矣，勿言之矣！散木也，以為舟則沈，以為棺槨則速腐，以為器則速毀，以為門戶則液樠，以為柱則蠹。是不材之木也。無所可用，故能若是之壽。」 3. 匠石歸，櫟社見夢曰：「女將惡乎比予哉？若將比予於文木邪？夫柤梨橘柚，果蓏之屬，實熟則剝，剝則辱；大枝折，小枝泄。此以其能苦其生者也，故不終其天年而中道夭，自掊擊於世俗者也。物莫不若是。且予求無所可用久矣，幾死，乃今得之，為予大用。使予也而有用，且得有此大也邪？且也若與予也皆物也，奈何哉其相物也？而幾死之散人，又惡知散木！」 4. 匠石覺而診其夢。弟子曰：「趣取無用，則為社何邪？」 5. 曰：「密！若無言！彼亦直寄焉，以為不知己者詬厲也。不為社者，且幾有翦乎！且也彼其所保與眾異，而以義喻之，不亦遠乎！」 |
1.
Phó Thạch (19) sang Tề, tới cây lịch thần. Nó lớn che được nghìn trâu bò (20). Đo nó trăm vòng. Nó cao vượt núi mười nhận rồi mới có cành. Đến mười mấy cành chánh lớn có thể đục làm thuyền được. Người xem như chợ. Bác phó không đoái nhìn, cứ đi chẳng nghỉ. Học trò xem chán rồi, chạy theo kịp phó Thạch mà hỏi: — Tư khi tôi cầm rìu, búa để theo thầy, chưa từng thấy cây gỗ nào là đẹp như thế. Thầy không chịu nhìn, đi không nghỉ, sao vậy? 2. Đáp: — Thôi! Đừng nói đến nó. Gỗ vô dụng đấy! Đem làm thuyền thì chìm. Đem làm quan quách thì chóng mục. Đem làm đồ thì chóng hỏng. Đem làm cửa, ngõ thì nhựa dít. Đem làm cột thì mọt. Đó là thứ gỗ bất tài, không dùng được việc gì, cho nên thọ được như thế. 3. Phó Thạch về, cây lịch thần hiện ra trong chiêm bao bảo: — Mi sẽ so sánh ta với cái gì? Mi sẽ so sánh ta với thứ gỗ đẹp chăng? Kìa các loài tra, lê, quýt, bưởi (21), quả trái chín thì chịu bóc lột nhục nhã (22); cành lớn gãy, cành nhỏ dập. Đó là hạng lấy tài làm khổ đời, cho nên không hưởng trọn được tuổi trời mà nửa đường chết non, tự để cho thế tục đánh đập. Phàm vật không giống nào là không như thế. Vả chăng ta cầu lấy cái không dùng gì được đã lâu, xuýt chết bây giờ mới được nó làm cái dùng lớn cho ta. Ví ta mà hữu dụng, dễ mà lớn được thế này sao? Vả chăng mi cùng ta đều là vật cả, cớ chi lại coi nhau là vật. Mà hạng người vô dụng sắp sửa chết, lại biết đâu được hạng gỗ vô dụng. 4. Phó Thạch tỉnh dậy đoán mộng của mình. Học trò nói: — Cần lấy vô dụng, thì sao lại làm thần? 5. Đáp: — Mi kín chớ nói! Nó chẳng qua cũng gửi mình vào đó, để chê trách kẻ chẳng biết mình. Dù chẳng làm thần nữa, mà mấy người đã chặt. Vả chăng cái nó giữ khác với mọi loài. Vậy mà lấy nghĩa bảo nó chẳng cũng xa sao (23)? |
| 人間世 | Nhân gian thế (V) |
1.
Nam Bá Tử Kì (24) chơi trên gò đất Thương, thấy cây gỗ lớn có vẻ lạ, xếp nghìn cỗ xe bốn ngựa có thể lẩn nấp dưới bóng râm của nó. Tử Kì nói: — Gỗ gì thế này? Giống này tất có tài lạ chăng? Ngửa mặt mà trông cành nhỏ của nó, thì khùng khoèo mà chẳng có thể dùng làm rường, cột. Cúi mặt mà nhìn gốc lớn của nó, thì bướu, trối mà chẳng có thể dùng làm quan quách. Nếm lá nó thì miệng chớt mà thấy đau. Ngưi nó thì khiến người say điên ba ngày còn chưa tỉnh! 2. Tử Kì nói: — Đây thật là giống gỗ bất tài. Vì vậy mới lớn đến như thế. Chao ôi! Bậc thần nhân lấy cái bất tài ấy. |
| 人間世 | Nhân gian thế (VI) |
Nước Tống có đất Kinh Thị, hợp trồng thu, trắc, dâu (25).
Hạng một nẹn, một chít trở lên, những kẻ tìm dò bẫy vượn, khỉ chặt nó.
Ba vòng, bốn vòng, những kẻ tìm nóc cho các nhà cao sang, chặt nó. Bảy
vòng, tám vòng (26), các nhà quan sang, nhà buôn giàu, tìm thứ săng (27)
liền chặt nó. Cho nên chưa hưởng trọn được tuổi trời, mà giữa đường
chết non vì rìu, búa, đó là cái hại của tài. Cho nên khi cầu đảo, hạng
bò trán trắng, hạng lợn lõ mũi, cùng hạng người có bệnh trĩ, không thể
đem đến để cúng thần sông (28).
Chuyện đó, các cô đồng, thầy cúng đều biết, họ coi những thứ ấy là hạng
chẳng lành. Nhưng đó là những hạng mà thần nhân cho là rất lành vậy.
|
| 人間世 | Nhân gian thế (VII) |
Chi Li Sơ là người mép thấp bằng rốn, vai cao hơn đỉnh đầu, bới tóc chỉ thiên, năm tạng (29) ở trên, hai đùi giáp hông. Mài kim (30), giặt vải (31) đủ để nuôi miệng. Lắc giần, lựa gạo, đủ để nuôi mười người. Bề trên kén các võ sĩ, thì Chi Li xen cánh (32) giữa khoảng đó. Bề trên có việc lớn, thì Chi Li vì thường có tật, không nhận công. Bề trên cho người ốm thóc thì được ba chung (*7) cùng mười bó củi. Kìa hạng có cái xác chi li còn đủ để nuôi thân cho trọn tuổi trời, huống chi là hạng có cái đức chi li!
|
| 人間世 | Nhân gian thế (VIII) |
Thầy Khổng sang Sở, người Cuồng nước Sở là Tiếp Dư, qua chơi cửa nhà thầy hát rằng:
"Phượng ơi! Phượng ơi! Sao đức lại suy như rứa? "Đời sau chẳng đợi được nào! "Đời trước theo sao được nữa! "Thiên hạ có đạo, thánh nhân giúp cho thành! "Thiên hạ không đạo, thánh nhân giữ lấy mình! "Đương buổi bây giờ, họa may là khỏi tội tình! "Phúc nhẹ hơn lông, chẳng ai biết chở! "Vạ (33) nặng hơn đất, chẳng ai lánh sợ! "Ối thôi! Ối thôi! Lấy đức khoe với người! "Nguy thay! Nguy thay! Tự vạch đất mà rảo chơi! "Cỏ mê dương! Cỏ mê dương! (34) "Ta đi mi chớ cản đường, "Ta đi la cà, "Chớ hại chân ta." |
| 人間世 | Nhân gian thế (IX) |
Gỗ núi tự làm cho chặt cành. Dầu lửa tự làm cho đốt mình. Quế ăn được, nên người chặt. Sơn dùng được, nên người cắt. Người ta đều biết cái hữu dụng. Mà chẳng ai biết dùng cái vô dụng cả.
|
ed. 2023-06-29
No comments:
Post a Comment