Trang Tử 莊子 Nam Hoa Kinh 南華經: August 2015

Nước thu (I)

1.
秋水時至，百川灌河。涇流之大，兩涘渚崖之間不辯牛馬。於是焉河伯欣然自喜，以天下之美為盡在己。順流而東行，至於北海，東面而視，不見水端。於是焉河伯始旋其面目，望洋向若而嘆曰：「野語有之曰：『聞道百，以為莫己若者。』我之謂也。且夫我嘗聞少仲尼之聞，而輕伯夷之義者，始吾弗信。今我睹子之難窮也，吾非至於子之門，則殆矣，吾長見笑於大方之家。」
北海若曰：「井鼃不可以語於海者，拘於虛也；夏蟲不可以語於冰者，篤於時也；曲士不可以語於道者，束於教也。今爾出於崖涘，觀於大海，乃知爾醜，爾將可與語大理矣。天下之水，莫大於海，萬川歸之，不知何時止而不盈；尾閭泄之，不知何時已而不虛；春秋不變，水旱不知。此其過江河之流，不可為量數。而吾未嘗以此自多者，自以比形於天地，而受氣於陰陽，吾在天地之間，猶小石小木之在大山也。方存乎見少，又奚以自多！計四海之在天地之間也，不似礨空之在大澤乎？計中國之在海內，不似稊米之在太倉乎？號物之數謂之萬，人處一焉；人卒九州，穀食之所生，舟車之所通，人處一焉；此其比萬物也，不似毫末之在於馬體乎？五帝之所運，三王之所爭，仁人之所憂，任士之所勞，盡此矣！伯夷辭之以為名，仲尼語之以為博。此其自多也，不似爾向之自多於水乎？」
2.
河伯曰：「然則吾大天地而小毫末，可乎？」
北海若曰：「否。夫物，量無窮，時無止，分無常，終始無故。是故大知觀於遠近，故小而不寡，大而不多，知量無窮。證曏今故，故遙而不悶，掇而不跂，知時無止；察乎盈虛，故得而不喜，失而不憂，知分之無常也；明乎坦塗，故生而不說，死而不禍，知終始之不可故也。計人之所知，不若其所不知；其生之時，不若未生之時；以其至小求窮其至大之域，是故迷亂而不能自得也。由此觀之，又何以知毫末之足以定至細之倪，又何以知天地之足以窮至大之域！」
3.
河伯曰：「世之議者皆曰：『至精無形，至大不可圍。』是信情乎？」
北海若曰：「夫自細視大者不盡，自大視細者不明。故異便，此勢之有也。夫精，小之微也；垺，大之殷也；夫精粗者，期於有形者也；無形者，數之所不能分也；不可圍者，數之所不能窮也。可以言論者，物之粗也；可以意致者，物之精也；言之所不能論，意之所不能察致者，不期精粗焉。是故大人之行，不出乎害人，不多仁恩；動不為利，不賤門隸；貨財弗爭，不多辭讓；事焉不借人，不多食乎力，不賤貪污；行殊乎俗，不多辟異；為在從眾，不賤佞諂；世之爵祿不足以為勸，戮恥不足以為辱；知是非之不可為分，細大之不可為倪。聞曰：『道人不聞，至德不得，大人無己。』約分之至也。」
4.
河伯曰：「若物之外，若物之內，惡至而倪貴賤？惡至而倪小大？」
北海若曰：「以道觀之，物無貴賤；以物觀之，自貴而相賤；以俗觀之，貴賤不在己。以差觀之，因其所大而大之，則萬物莫不大；因其所小而小之，則萬物莫不小。知天地之為稊米也，知毫末之為丘山也，則差數覩矣。以功觀之，因其所有而有之，則萬物莫不有；因其所無而無之，則萬物莫不無。知東西之相反而不可以相無，則功分定矣。以趣觀之，因其所然而然之，則萬物莫不然；因其所非而非之，則萬物莫不非。知堯、桀之自然而相非，則趣操覩矣。
昔者堯、舜讓而帝，之、噲讓而絕；湯、武爭而王，白公爭而滅。由此觀之，爭讓之禮，堯、桀之行，貴賤有時，未可以為常也。梁麗可以衝城，而不可以窒穴，言殊器也；騏驥驊騮，一日而馳千里，捕鼠不如狸狌，言殊技也；鴟鵂夜撮蚤，察毫末，晝出瞋目而不見丘山，言殊性也。故曰，蓋師是而無非，師治而無亂乎？是未明天地之理，萬物之情者也。是猶師天而無地，師陰而無陽，其不可行明矣！然且語而不舍，非愚則誣也！帝王殊禪，三代殊繼。差其時，逆其俗者，謂之篡夫；當其時，順其俗者，謂之義之徒。默默乎河伯！女惡知貴賤之門，小大之家！」
5.
河伯曰：「然則我何為乎？何不為乎？吾辭受趣舍，吾終奈何？」
北海若曰：「以道觀之，何貴何賤，是謂反衍；無拘而志，與道大蹇。何少何多，是謂謝施；無一而行，與道參差。嚴嚴乎若國之有君，其無私德；繇繇乎若祭之有社，其無私福；汎汎乎其若四方之無窮，其無所畛域。兼懷萬物，其孰承翼？是謂無方。萬物一齊，孰短孰長？道無終始，物有死生，不恃其成。一虛一盈，不位乎其形。年不可舉，時不可止。消息盈虛，終則有始。是所以語大義之方，論萬物之理也。物之生也，若驟若馳，無動而不變，無時而不移。何為乎，何不為乎？夫固將自化。」
6.
河伯曰：「然則何貴於道邪？」
北海若曰：「知道者必達於理，達於理者必明於權，明於權者不以物害己。至德者，火弗能熱，水弗能溺，寒暑弗能害，禽獸弗能賊。非謂其薄之也，言察乎安危，寧於禍福，謹於去就，莫之能害也。故曰，天在內，人在外，德在乎天。知乎人之行，本乎天，位乎得；蹢䠱而屈伸，反要而語極。」
7.
河伯曰：「何謂天？何謂人？」
北海若曰：「牛馬四足，是謂天；落馬首，穿牛鼻，是謂人。故曰，無以人滅天，無以故滅命，無以得殉名。謹守而勿失，是謂反其真。

1.
Nước thu cứ mùa đến, trăm lạch rót vào sông. Dòng đục (15) lớn đến nỗi trong khoảng bờ, bãi, hai bên, nhìn không rõ trâu hay ngựa. Khi ấy Hà Bá khấp khởi mừng thầm, cho là cái đẹp thiên hạ ở cả mình. Thuận dòng xuống Đông, đi tới biển Bắc, quay mặt sang Đông mà nhìn, không thấy đầu nước (1).
Khi ấy Hà Bá mới xoay mặt mắt (2) lại, trông ra biển mà than thở nói với Nhược (thần biển) rằng:
— Tục ngữ có câu: "Đạo nghe được trăm đã cho là không ai bằng mình." Tôi tức là hạng ấy. Vả chăng, tôi từng nghe có kẻ chê ít cái biết của Trọng Ni; coi thường cái nghĩa của Bá Di; thoạt trước tôi chẳng tin. Nay tôi thấy vẻ khôn cùng (3) của thầy, tôi phi đến cửa thầy thì thật nguy! Tôi sẽ bị cười dài với các nhà đại phương.
Nhược ở biển Bắc nói:
— Ếch giếng sở dĩ không thể nói cho biết chuyện biển, là bởi câu nệ về chỗ (4), sâu hè sở dĩ không thể nói cho biết chuyện băng, là bởi khư khư về mùa (5). Kẻ hẹp hòi sở dĩ không thể nói cho biết chuyện đạo, là bởi bó buộc về lối dạy. Nay ngươi ra khỏi bờ bến, nhìn xem biển cả mới biết mình là xấu (6), vậy có sẽ có thể nói chuyện cho ngươi về lẽ cả.
Nước trong đời, không đâu lớn hơn biển. Muôn sông đều dồn về không biết bao giờ thôi, vậy mà không đầy. Rốn bể (7) chảy đi không biết bao giờ ngừng, vậy mà không vơi. Xuân, thu chẳng đổi; thủy, hạn không biết. Phần hơn các dòng sông, lạch, không thể lường tính được. Vậy mà ta chưa từng lấy mình như thế làm nhiều. Là vì tự xét, chia hình của Trời, Đất, mà chịu khí của Âm, Dương, ta ở trong trời, đất cũng như viên đá nhỏ, gốc cây nhỏ ở trong dãy núi lớn mà thôi! Đương còn thấy rằng ít, nào lấy gì để tự làm nhiều? Kể bốn bể ở trong Trời, Đất, chẳng cũng giống với hồ nước (8) ở trong chầm lớn sao? Kể Trung Quốc ở trong bốn bể chẳng cũng giống với hạt gạo ở trong kho lớn sao? Kể số các vật nói là "muôn", người chiếm một thôi. Kể trong chín châu, số thóc gạo sinh ra, nơi xe, thuyền đi tới, người chiếm một thôi. Vậy họ so với muôn vật, chẳng cũng giống mảy lông ở trong mình con ngựa sao?
Cái mà năm Đế nhường nhau; cái mà ba Vương tranh nhau; cái mà kẻ có nhân lo âu; cái mà kẻ làm việc khó nhọc ở cả trong đó! Bá Di từ chối nó lấy làm danh; Trọng Ni nói chuyện nó lấy làm rộng; cái họ tự lấy làm nhiều đó, nào khác chi ngươi (9) hồi trước tự lấy làm nhiều về nước.
2.
Hà Bá nói:
— Vậy thì tôi cho Trời, Đất là lớn, mà mảy lông là nhỏ được chăng?
Nhược ở biển Bắc đáp:
— Không! Kìa vật: lượng không cùng; thời không đứng; phận không thường; trước sau không cớ. Thế cho nên bậc đại trí: xem về xa, gần, nên nhỏ chẳng cho là ít; lớn chẳng cho là nhiều; vì biết lượng không cùng; chứng về xưa, nay, nên diệu vợi mà chẳng buồn; lượm nhặt mà chẳng ngóng; vì biết thời không đứng; xét về đầy, vơi, nên được mà chẳng mừng; mất mà chẳng lo; vì biết phận là không thường; rõ về đường phẳng, nên sống mà chẳng vui; chết mà chẳng sợ; vì biết trước, sau chẳng thể tìm ra cớ được! Kể ra con người ta, phần biết không bằng phần không biết; lúc sống không bằng lúc chưa sống... Lấy cái rất nhỏ, tìm cách xét cùng cõi rất lớn, thế nên lú lẫn mà không thể tự thảnh thơi được. Do đó xem ra, sao lại biết mảy lông là đủ định làm ngữ (10) rất nhỏ? Sao lại biết trời, đất là đủ cùng được cõi rất lớn?
3.
Hà Bá nói:
— Kẻ bàn lẽ ở đời, đều nói rằng: cái rất tinh, không có hình; cái rất lớn không thể bao vây được; điều đó đúng thực chăng?
Nhược ở bể Bắc đáp:
— Kìa kẻ từ nhỏ mà nhìn lớn thì không xiết; kẻ từ lớn mà nhìn nhỏ thì không rõ. Kìa tinh là cái nhỏ thật bé; rất lớn là cái to thật bự... cho nên phương tiện khác nhau. Đó là thế có như thế. Kìa tinh và thô là nói riêng về những cái có hình. Còn không hình là cái mà số không thể chia được; không thể bao vây là cái mà số không thể cùng được. Cái có thể lấy lời bàn là cái thô của vật. Cái có thể lấy ý hiểu là cái tinh của vật. Cái mà lời không có thể bàn, ý không thể xét hiểu, thì không hẹn với tinh, thô. Thế cho nên bậc người lớn: làm việc, không gây ra sự hại người; cũng không lấy ân huệ làm hay. Động chẳng vì lợi; nhưng không coi hạng canh cửa là hèn. Của cải không tranh, nhưng không lấy nhún nhường làm quý. Công việc chẳng nhờ người; nhưng không trọng kẻ tự kiếm ăn bằng sức mình, không khinh kẻ tham bẩn. Nết khác với tục, chẳng chuộng quái lạ. Làm theo đám đông, chẳng rẻ siểm nịnh. Tước lộc ở đời, chẳng đủ để khuyến khích; hình phạt, chẳng đủ để sỉ nhục. Biết phải, trái là không thể phân được, lớn nhỏ là không thể có ngữ (10) được. Nghe nói, kẻ biết đạo không có nghe; bậc chí đức không có được, mà người lớn không có mình. Thu hẹp sự phân chia đến thế là rất mực (11).
4.
Hà Bá nói:
— Như bề ngoài của vật, như bề trong của vật, đến đâu là ngữ (10) sang, hèn? Đến đâu là ngữ (10) lớn, nhỏ?
Nhược ở biển Bắc nói:
— Từ đạo coi ra thì vật không có gì là sang, hèn. Từ vật coi ra thì chúng lấy mình là sang mà coi nhau là hèn. Từ tục xem ra, thì sang, hèn chẳng ở mình. Từ chỗ sai nhau coi ra, nhân cái lớn của nó mà cho là lớn, thì muôn vật cái gì không lớn; nhân cái nhỏ của nó mà coi là nhỏ, thì muôn vật cái gì không nhỏ. Biết trời, đất là tấm, gạo; biết mảy lông là gò núi; thì thấy rõ số sai nhau rồi. Từ chỗ công dụng coi ra: nhân cái có của nó mà cho là có, thì muôn vật không cái gì không có; nhân cái không của nó mà cho là không, thì muôn vật không cái gì không. Biết Đông, Tây là trái nhau, nhưng không có nhau không được, thì chia định được công dụng rồi. Từ chỗ đua chuộng coi ra, nhân cái phải của nó mà cho là phải, , thì muôn vật không cái gì không phải; nhân cái trái của nó mà cho là trải, thì muôn vật không cái gì không trái. Biết Nghiêu và Kiệt tự cho mình là phải mà cho nhau là trái, thì thấy rõ được cốt của đua chuộng rồi. Xưa kia Nghiêu, Thuấn nhường nhau mà làm vua; Chi, Khoái nhường nhau mà tuyệt diệt; Thang, Vũ tranh nhau mà được nước. Bạch Công tranh nhau mà mất mạng. Do đó xem ra, thì lễ nhường hay tranh, nết Nghiêu hay Kiệt, sang, hèn có từng thời, chưa có thể cho là thường được. Rường nhà có thể chống thành, nhưng không thể lấp được lỗ; ấy là nói dùng có khác nhau. Ký, Kỳ, Hoa, Lưu, một ngày ruổi hàng nghìn dặm, nhưng bắt chuột thì không bằng con mèo. Ấy là nói tài có khác nhau. Cú, vọ đêm rỉa chấy, nhìn rõ mảy lông; ban ngày ra, trố mắt mà không nhìn thấy gò, núi. Ấy là tính có khác nhau. Cho nên nói rằng: có lẽ học phải mà không trái, học trị mà không loạn chăng? Ấy là người chưa rõ lẽ của Trời, Đất, tình của muôn vật. Thế cũng như học Trời mà không đất, học Âm mà không Dương, cái không thể làm được đã rõ rồi. Vậy mà còn nói mãi không bỏ, phi ngu thì là điêu vậy. Hoàng và Đế nhường ngôi khác nhau; Ba Đời nối ngôi khác nhau. Sai với thời, trái với tục, thì người gọi là phường thoán thí. Đúng với thời, thuận với tục, thì người gọi là nhân, nghĩa. Lẳng lặng Hà Bá ơi! Ngươi lại biết đâu được kẻ sang, hèn cùng là nhà lớn nhỏ.
5.
Hà Bá nói:
— Vậy thì tôi làm cái gì? Đừng làm cái gì? Tôi chối, nhận, tới, lui, rút lại tôi tính ra sao?
Nhược ở biển Bắc nói:
— Từ đạo coi ra, thì nào có gì là sang với hèn:
Đó là chuyện đắp đổi,
Đừng để lòng ngươi câu nệ vào,
Mà cùng đạo ngang trái.
Nào có gì là nhiều với ít:
Đó là chuyện lấy, cho.
Đừng để nết ngươi chấp nhất nào,
Mà cùng đạo sai thù.
Nghiêm nghị như nước có vua,
Đừng lập đức riêng.
Thong dong như tế có xã,
Đừng cầu phúc riêng.
Mông mênh như bốn phương không cùng,
Đừng phân bờ cõi.
Yêu gồm cả muôn vật,
Tiếp giúp ai cho phải?
Thế gọi là không phương.
Muôn vật đều nhau cả,
Nào có cái gì là dài, là vắn mà lường!
Đạo không sau, trước!
Vật có sống, thác.
Không cậy ở lúc thành được.
Một vơi, một đầy,
Đừng trông nó ở phần xác!
Không ai cất được tuổi.
Không ai ngăn được thời.
Có sau thì có trước.
Thăm dò tiêu tức (12) đầy vơi.
Đó là để nói chuyện về chiều (13) đi của nghĩa lớn,
Mà bàn về lẽ muôn vật ở đời.
Phàm vật khi sống,
Như chạy như ruổi.
Không cử động nào là không biến thiên.
Không giờ phút nào là không dời đổi!
Nào làm cái gì?
Nào không làm cái gì?
Nó vốn tự nhiên hóa cải!
6.
Hà Bá hỏi:
— Vậy thì đạo quý về cái gì?
Nhược ở biển Bắc đáp:
— Kẻ biết đạo tất đạt về lý. Kẻ đạt lý tất rõ về quyền biến, sẽ chẳng lấy vật hại mình. Bật chí đức lửa không nóng nổi, nước không đuối nổi, nắng, rét không hại nổi, chim, muông không giết nổi. Không phải bảo trêu vào chúng đâu; ý nói xét rõ được yên, nguy, coi thường được họa, phúc, cẩn thận về sự lui tới, nên không cái gì hại được đó thôi. Cho nên nói:
Trời ở trong, người ở ngoài; đức ở trời...
Biết đường đi của trời và người,
Gốc ở trời, đứng ở đức...
Thơ thẩn mà duỗi hay co;
Trở về lẽ cốt yếu mà nói chuyện về lẽ cùng cực.
7.
Hỏi:
— Trời nghĩa là gì? Người nghĩa là gì?
Nhược biển Bắc nói:
— Trâu, ngựa bốn chân, thế là trời. Ràng đầu ngựa, xỏ mũi trâu, thế là người. Cho nên nói:
Chớ lấy người giết trời. Chớ lấy ý giết mệnh. Chớ lấy được (14) chết theo danh.
Giữ cẩn thận chớ bỏ mất,
Thế gọi là trở lại cõi thật.

秋水 (II)

Nước thu (II)

1.
夔憐蚿，蚿憐蛇，蛇憐風，風憐目，目憐心。
2.
夔謂蚿曰：「吾以一足趻踔而行，予無如矣。今子之使萬足，獨奈何？」
3.
蚿曰：「不然。子不見夫唾者乎？噴則大者如珠，小者如霧，雜而下者不可勝數也。今予動吾天機，而不知其所以然。」
4.
蚿謂蛇曰：「吾以眾足行，而不及子之無足，何也？」
5.
蛇曰：「夫天機之所動，何可易邪？吾安用足哉！」
6.
蛇謂風曰：「予動吾脊脅而行，則有似也。今子蓬蓬然起於北海，蓬蓬然入於南海，而似無有，何也？」
7.
風曰：「然，予蓬蓬然起於北海而入於南海也，然而指我則勝我，鰌我亦勝我。雖然，夫折大木，蜚大屋者，唯我能也。故以眾小不勝為大勝也。為大勝者，唯聖人能之。」

1.
Quỳ (một chân) thương rết (16) ... Rết thương rắn... Rắn thương gió... Gió thương mắt... Mắt thương lòng...
2.
Quỳ bảo rết rằng:
— Ta dùng một chân tập tễnh mà đi, không bằng ngươi rồi (17). Nay một mình ngươi mà sai khiến bao nhiêu chân, làm ra làm sao?
3.
Rết nói:
— Không thế rồi! Ngươi không thấy kẻ nhổ sao? Phun ra giọt lớn bằng hạt trai, hạt nhỏ bằng hạt sương. Lộn xộn rơi xuống, không thể kể xiết. Nay ta động đến máy trời của ta, không biết là sao lại thế nữa.
4.
Rết bảo rắn:
— Ta đi bằng nhiều chân mà không bằng ngươi không chân, sao vậy?
5.
Rắn đáp:
— Sự cự động của máy trời, có thể đổi sao được. Ta có dùng chân làm chi?
6.
Rắn bảo gió:
— Ta vận động xương sống, xương sườn ta mà đi, thì còn có phần hệt. Nay ngươi ào ào nổi từ biển Bắc, ào ào thổi vào biển Nam, mà hình không có, sao vậy?
7.
Gió nói:
— Phải, ta ào ào nổi từ biển Bắc thổi vào biển Nam. Thế nhưng chỉ ta thì được ta. Đạp ta thì được ta. Tuy vậy, bẻ gẫy cây to, xô đổ nhà lớn, chỉ có ta là có thể. Cho nên ta góp nhiều cái không được nhỏ (18) lại làm cái được lớn (19). Làm nổi cái được lớn, chỉ có thánh nhân là làm nổi.

秋水 (III)

Nước thu (III)

1.
孔子遊於匡，衛人圍之數帀，而弦歌不輟。子路入見，曰：「何夫子之娛也？」
2.
孔子曰：「來，吾語女。我諱窮久矣，而不免，命也；求通久矣，而不得，時也。當堯、舜之時而天下無窮人，非知得也；當桀、紂之時而天下無通人，非知失也：時勢適然。夫水行不避蛟龍者，漁父之勇也；陸行不避兕虎者，獵夫之勇也；白刃交於前，視死若生者，烈士之勇也；知窮之有命，知通之有時，臨大難而不懼者，聖人之勇也。由處矣！吾命有所制矣！」
3.
無幾何，將甲者進，辭曰：「以為陽虎也，故圍之；今非也，請辭而退。」

1.
Thầy Khổng sang chơi đất Khuông, người nước Tống vây thầy mấy vòng, mà thầy đàn hát không ngơi.
Tử Lộ vào ra mắt mà rằng:
— Sao mà thầy vui thế?
2.
Thầy Khổng đáp:
— Lại đây! Ta bảo ngươi: ta kiêng sự cùng khốn đã lâu, vậy mà không khỏi, ấy là mệnh. Cầu sự thông đạt đã lâu, vậy mà không được, ấy là thời. Trong đời Nghiêu, Thuấn, thiên hạ không ai cùng khốn, nào phải vì khôn đâu (20). Trong đời Kiệt, Trụ, thiên hạ không ai thông đạt, nào phải vì dại đâu (21). Thời thế xui ra thế! Kìa, đi nước không lánh thuồng luồng; ấy là dũng của dân chài lưới. Đi cạn không lánh hùm, beo; ấy là dũng của dân săn bắn. Lưỡi trắng (gươm, giáo) giao ở trước mặt, coi chết như sống; ấy là dũng của kẻ liệt sĩ. Biết cùng là có mệnh; biết thông là có thời; kề nạn lớn mà không sợ; ấy là dũng của bậc thánh nhân. Ngồi chơi, Do (22)! Mệnh ta đã có chỗ cầm rồi.
3.
Không bao lâu, kẻ cầm quân tiến vào, thưa:
— Tưởng ngài là Dương Hổ, cho nên vây. Nay không phải, xin chào ngài, chúng tôi lui.

秋水 (IV)

Nước thu (IV)

1.
公孫龍問於魏牟曰：「龍少學先王之道，長而明仁義之行；合同異，離堅白；然不然，可不可；困百家之知，窮眾口之辯：吾自以為至達已。今吾聞莊子之言，茫焉異之。不知論之不及與？知之弗若與？今吾無所開吾喙，敢問其方。」
2.
公子牟隱机大息，仰天而笑曰：「子獨不聞夫埳井之鼃乎？謂東海之鱉曰：『吾樂與！出跳梁乎井幹之上，入休乎缺甃之崖。赴水則接腋持頤，蹶泥則沒足滅跗。還視虷蟹與科斗，莫吾能若也。且夫擅一壑之水，而跨跱埳井之樂，此亦至矣。夫子奚不時來入觀乎？』東海之鱉左足未入，而右膝已縶矣。於是逡巡而卻，告之海曰：『夫千里之遠，不足以舉其大；千仞之高，不足以極其深。禹之時，十年九潦，而水弗為加益；湯之時，八年七旱，而崖不為加損。夫不為頃久推移，不以多少進退者，此亦東海之大樂也。』於是埳井之鼃聞之，適適然驚，規規然自失也。
3.
且夫知不知是非之竟，而猶欲觀於莊子之言，是猶使蚊虻負山，商蚷馳河也，必不勝任矣。且夫知不知論極妙之言，而自適一時之利者，是非埳井之鼃與？且彼方跐黃泉而登大皇，無南無北，奭然四解，淪於不測；無東無西，始於玄冥，反於大通。子乃規規然而求之以察，索之以辯，是直用管窺天，用錐指地也，不亦小乎？子往矣！且子獨不聞夫壽陵餘子之學於邯鄲與？未得國能，又失其故行矣，直匍匐而歸耳。今子不去，將忘子之故，失子之業。」
4.
公孫龍口呿而不合，舌舉而不下，乃逸而走。

1.
Công Tôn Long hỏi Ngụy Mâu:
— Long lúc nhỏ học đạo của tiên vương (23). Lớn lên mà rõ lẽ nhân, nghĩa; hợp lý đồng, dị; tách chuyện trắng, dắn... Phải, chẳng phải; được, chẳng được. Làm khốn trí trăm nhà. Văn cùng lời của các miệng. Tôi tự cho là đạt lắm rồi. Nay tôi nghe lời của thầy Trang, sửng sốt lấy làm lạ. Không biết là nói không kịp hay trí không bằng, mà tôi không mở mồm vào đâu được. Dám hỏi lẽ ấy?
2.
Công tử Mâu tựa kỷ thở dài, ngửa mặt lên trời mà cười rằng:
— Riêng ngươi không nghe con ếch ở giếng cạn sao? Nó bảo con ba ba ở biển Đông rằng: "Ta sướng lắm chứ! Ta nhảy nhót lên trên giàn giếng, rồi vào nghỉ ở bờ tường lở... Xuống nước thì khép nách, nghểnh mõm. Lê bùn thì ngập gót, ngủm chân. Nhìn lại cua, bọ gậy, nòng nọc, chả giống nào bằng ta cả. Vả chăng, coi nước ở cả một khe, mà bơi, choải cái thú vui ở nơi giếng cạn, thế cũng đã tuyệt rồi! Nhà ngươi sao chẳng thỉnh thoảng lại chơi coi." Con ba ba biển Đông, chân trái chưa vào mà gối phải đã vướng rồi. Vì thế vội vàng lui ra, đem chuyện biển mà nói với ếch rằng: "Xa nghìn dặm không đủ để so sánh bề rộng. Cao nghìn nhận không đủ để tính bề sâu. Đời vua Vũ, mười năm chín lần lụt, mà nước không vì thế thêm lên. Đời vua Thang, tám năm bảy lần hạn, mà bờ chẳng vì thế bớt đi. Kìa, chẳng vì chốc lát mà dời đổi; chẳng vì nhiều ít mà lên, lui; ấy cái vui lớn ở biển Đông là thế!" Con ếch giếng cạn khi ấy nghe nói thế, thấm thót giật mình, bâng khuâng tự thấy bẽn lẽn (25).
3.
Vả chăng, trí chẳng biết cùng được lẽ phải, trái mà lại muốn nghe chuyện của thầy Trang, cái đó cũng như sai muỗi cõng núi, mà cho cuống chiếu lội sông; tất không làm nổi việc vậy. Vả chăng, trí chẳng biết bàn những lời cực huyền diệu mà tự lấy cái lợi nhất thời làm thỏa thích, đó lại chẳng phải là ếch ở giếng cạn đó sao? Vả lại, hắn đương đạp suối vàng mà lên trời rộng!... Không Nam, không Bắc; siêu thoát tứ tung; để lặn vào cõi không lường!... Không Đông, không Tây; bắt đầu tự huyền minh; trở về với đại thông! Mà ngươi lại bo bo cầu bằng trí xét nét; lần bằng lời biện bác... Thật là bắc ống mà nhìn trời; lấy dùi mà chọc đất, chẳng cũng nhỏ nhen sao? Ngươi đi thôi. Vả lại riêng ngươi chẳng nghe chuyện học hành của cậu bé Thọ Lăng ở Hàm Đan sao? Chưa học được cái hay của nước người ta, mà đã bỏ mất cả nết cũ rồi. Đành bỏ trở về mà thôi! Nay ngươi chẳng đi, sẽ quên hết cái cũ của ngươi mà bỏ mất nghề nghiệp của ngươi đó!
4.
Công Tôn Long miệng há không ngậm lại được, lưỡi lè không rụt vào được, liền trốn mà chạy.

秋水 (V)

Nước thu (V)

莊子釣於濮水。楚王使大夫二人往先焉，曰：「願以竟內累矣！」
莊子持竿不顧，曰：「吾聞楚有神龜，死已三千歲矣。王巾笥而藏之廟堂之上。此龜者，寧其死為留骨而貴乎？寧其生而曳尾於塗中乎？」
二大夫曰：「寧生而曳尾塗中。」
莊子曰：「往矣！吾將曳尾於塗中。」

Thầy Trang câu ở sông Bộc. Vua Sở sai hai quan đại phu đến nói trước rằng:
— Xin đem đất nước để phiền ngài...
Thầy Trang cầm cần câu chẳng quay lại, mà rằng:
— Tôi nghe nước Sở có rùa thần, chết đã ba nghìn năm. Nhà vua đựng vào hòm vải, cất ở miếu đường. Con rùa ấy mong chết để lại bộ xương quý giá, hay mong sống mà lê đuôi ở trong bùn lầy?
Hai quan đại phu đáp:
— Mong sống mà lê đuôi ở trong bùn lầy.
Thầy Trang nói:
— Đi thôi! Tôi sẽ lê đuôi ở trong bùn lầy.

秋水 (VI)

Nước thu (VI)

1.
惠子相梁，莊子往見之。或謂惠子曰：「莊子來，欲代子相。」於是惠子恐，搜於國中三日三夜。
莊子往見之，曰：「南方有鳥，其名鵷鶵，子知之乎？夫鵷鶵，發於南海而飛於北海，非梧桐不止，非練實不食，非醴泉不飲。於是鴟得腐鼠，鵷鶵過之，仰而視之曰：『嚇！』今子欲以子之梁國而嚇我邪？」
2.
莊子與惠子遊於濠梁之上。莊子曰：「鯈魚出游從容，是魚之樂也。」
惠子曰︰「子非魚，安知魚之樂？」
莊子曰：「子非我，安知我不知魚之樂？」
惠子曰：「我非子，固不知子矣；子固非魚也，子之不知魚之樂，全矣！」
莊子曰：「請循其本。子曰『汝安知魚樂』云者，既已知吾知之而問我，我知之濠上也。」

1.
Thầy Huệ làm tướng nước Lương, thầy Trang sang thăm.
Có kẻ (24) bảo thầy Huệ rằng:
— Thầy Trang đến, muốn thay thầy làm tướng.
Thế là thầy Huệ sợ, lùng ở trong nước ba ngày, ba đêm.
Thầy Trang đến thăm, nói:
— Phương Nam có giống chim, tên nó là uyên sồ, bác biết nó chăng? Uyên sồ cất cánh từ biển Nam, bay sang biển Bắc... Phi ngô đồng chẳng đậu; phi hạt luyện chẳng ăn; phi suối ngọt chẳng uống. Lúc ấy, cú ta được con chuột chù. Uyên sồ bay qua... Nó ngửng lên trông mà kêu: "Hóe." Nay bác muốn đem nước Lương nhà bác mà "hóe" tôi sao?
2.
Thầy Trang cùng thầy Huệ chơi ở trên đập hào.
Thầy Trang nói:
— Kìa đàn cá lượn lờ bơi chơi, đàn cá mới sướng chứ!
Thầy Huệ hỏi:
— Bác không phải cá, sao biết cái sướng của cá?
Thầy Trang đáp:
— Bác không phải tôi, sao biết tôi không biết cái sướng của cá?
Thầy Huệ nói:
— Tôi không phải bác, không biết bác đã đành. Nhưng bác không phải là cá, bác hẳn là không biết cái sướng của cá.
Thầy Trang nói:
— Xin nói lại từ gốc. Bác hỏi: "Bác sao biết cái sướng của cá?" Thế là bác đã biết tôi biết mà hỏi tôi. Tôi thì biết cái đó ở trên hào.

ed. 2023-07-01

Trang Tử 莊子 Nam Hoa Kinh 南華經

Monday 31 August 2015

17 Thu thủy 秋水 - chú thích

17 Thu thủy 秋水

Total Pageviews