| 逍遙遊 | Tiêu dao du (I) |
1. 北冥有魚，其名為鯤。鯤之大，不知其幾千里也。化而為鳥，其名為鵬。鵬之背，不知其幾千里也；怒而飛，其翼若垂天之雲。是鳥也，海運則將徙於南冥。南冥者，天池也。 2. 齊諧者，志怪者也。諧之言曰：「鵬之徙於南冥也，水擊三千里，摶扶搖而上者九萬里，去以六月息者也。」野馬也，塵埃也，生物之以息相吹也。天之蒼蒼，其正色邪？其遠而無所至極邪？其視下也，亦若是則已矣。 3. 且夫水之積也不厚，則其負大舟也無力。覆杯水於坳堂之上，則芥為之舟；置杯焉則膠，水淺而舟大也。風之積也不厚，則其負大翼也無力。故九萬里，則風斯在下矣，而後乃今培風，背負青天而莫之夭閼者，而後乃今將圖南。 4. 蜩與學鳩笑之曰：「我決起而飛，搶榆枋，時則不至而控於地而已矣，奚以之九萬里而南為？」適莽蒼者，三飡而反，腹猶果然；適百里者，宿舂糧；適千里者，三月聚糧。之二蟲又何知？ 5. 小知不及大知，小年不及大年。奚以知其然也？朝菌不知晦朔，蟪蛄不知春秋，此小年也。楚之南有冥靈者，以五百歲為春，五百歲為秋；上古有大椿者，以八千歲為春，八千歲為秋。此大年也。而彭祖乃今以久特聞，眾人匹之，不亦悲乎！ 6. 湯之問棘也是已。湯問棘曰：「上下四方有極乎？」棘曰：「無極之外，復無極也。窮髮之北有冥海者，天池也。有魚焉，其廣數千里，未有知其修者，其名為鯤。有鳥焉，其名為鵬，背若太山，翼若垂天之雲，摶扶搖羊角而上者九萬里，絕雲氣，負青天，然後圖南，且適南冥也。斥鴳笑之曰：『彼且奚適也？我騰躍而上，不過數仞而下，翱翔蓬蒿之間，此亦飛之至也，而彼且奚適也？』」此小大之辯也。 7. 故夫知效一官，行比一鄉，德合一君而徵一國者，其自視也亦若此矣。而宋榮子猶然笑之。且舉世而譽之而不加勸，舉世而非之而不加沮，定乎內外之分，辯乎榮辱之境，斯已矣。彼其於世未數數然也。雖然，猶有未樹也。夫列子御風而行，泠然善也，旬有五日而後反。彼於致福者，未數數然也。此雖免乎行，猶有所待者也。 8. 若夫乘天地之正，而御六氣之辯，以遊無窮者，彼且惡乎待哉！故曰：至人無己，神人無功，聖人無名。 | 1.
Bể Bắc có loài cá, tên nó là côn. Bề lớn của côn, không biết nó mấy nghìn dặm! Hóa mà làm loài chim, tên nó là bằng. Lưng của bằng, không biết nó mấy nghìn dặm! Vùng dậy bay, cánh nó như đám mây rủ ngang trời... Loài chim ấy, bể động thì sắp dời sang bể Nam. Bể Nam là Ao trời... 2. Tề Hài là sách chép những chuyện quái lạ. Lời của Hài nói rằng: "Khi bằng dời sang bể Nam, nước sóng sánh ba nghìn dặm. Nó liệng theo gió lốc mà lên là chín muôn dặm. Đi cứ sáu tháng mới nghỉ." Kìa bóng câu! Kìa vẩn bụi! những vật có sống lấy hơi mà thổi nhau (*2) . Cái xanh xanh của trời là màu chính của nó chăng? Nó trông xuống dưới cũng như thế thôi! 3. Vả chăng sức chứa của nước không dày, thì mang thuyền lớn không đủ sức. Lật chén nước lên trên vũng thềm, thì hạt cải là thuyền cho nó. Đặt chén vào thì trịt: nước nông mà thuyền lớn vậy! Sức chứa của gió không dày, thì nó mang cánh lớn không đủ sức. Cho nên chín muôn dặm thì gió là ở dưới rồi... Sau đó bấy giờ mới gây gió... Lưng đội trời xanh mà không có gì vướng bận mình, sau đó bấy giờ mới tính việc sang Nam... 4. Con ve cùng con cưu mới ra ràng cười nó rằng: "Ta vùng dậy mà bay, dục vào đám du phường (*3) hoặc khi không tới thì nhào xuống đất mà thôi! Có cần phải vượt chín muôn dặm mà sang Nam làm gì?" Kẻ ra ngoài đồng miếu, ăn ba bữa trở về, bụng còn phinh phích. Kẻ đi trăm dặm, đêm phải giã gạo (1) ... Kẻ đi nghìn dặm, tích lương ba tháng... Hai giống ấy lại biết gì! 5. Trí nhỏ không theo kịp trí lớn; tuổi nhỏ không theo kịp tuổi lớn... Sao mà biết rằng thế? Giống nấm sớm không biết ba mươi, mồng một; ve sầu không biết mùa Xuân mùa Thu. Đó là hạng tuổi nhỏ. Miền Nam nước Sở có giống rùa minh linh, lấy năm trăm năm làm Xuân, năm trăm năm làm Thu. Đời thượng cổ có giống cây xuân lớn, lấy tám nghìn năm làm Xuân, tám nghìn năm làm Thu... Mà đến nay thì riêng Bành Tổ được tiếng là sống lâu. Người thường so sánh với cụ, chẳng cũng buồn sao! 6. Lời Thang hỏi Cức cũng thế: "Phía Bắc miền hiếm cây (*4) & (4) , có bể thẳm, tức là Ao trời. Có loài cá, nó rộng vài nghìn dặm; chưa có biết nó dài bao nhiêu. Tên nó là côn? Có loài chim, tên nó là bằng, lưng bằng núi Thái, cánh như đám mây rủ ngang trời. Liệng gió lốc, xoáy sừng dê mà lên là chín muôn dặm. Dứt hơi mây, đội trời xanh, rồi đó mới lo đường sang Nam, vì sắp sang bể Nam..." Con sẻ bên chầm cười nó rằng: "Nó sắp đi đâu vậy? Ta nhẩy nhót bay lên, chẳng qua vài nhận (*5) rồi xuống. Lượn lờ ở giữa đám cỏ bồng, cỏ tranh, bay đến thế cũng là rất mực! Mà nó lại sắp đi đâu?" Đó là chỗ phân biệt của lớn, nhỏ... 7. Cho nên những kẻ trí làm nổi một viên quan; nết hơn trong một làng; đức hợp với một vua mà được lòng tin của một nước; họ tự coi mình, ấy cũng như thế... Vậy mà thầy Vinh nước Tống mủm mỉm cười họ... Vả lại, đem cả đời mà khen, thầy không nức lòng thêm; đem cả đời mà chê, thầy không bận lòng thêm; định được phận trong, ngoài; rõ được cõi vinh, nhục; thế mà thôi. Ở đời, hạng người ấy chưa dễ thường thường có. Tuy vậy, còn có chỗ chưa được vững. Kìa thầy Liệt cưỡi gió mà đi, mát rời rợi. Một tuần lẻ năm ngày (2) rồi mới trở về. Hạng gây phúc (3) như thầy chưa dễ đã thường thường có. Người ấy tuy khỏi phải đi, song còn có cái phải chờ đợi. 8. Đến như kẻ: cưỡi lẽ chính của Trời Đất; chế ngự sự biến đổi của sáu khí (*6) để sang chơi cõi vô cùng; nào họ chờ đợi gì đâu? Cho nên nói: chí nhân không biết có mình; thần nhân không biết có công; thánh nhân không biết có danh. |
| 逍遙遊 | Tiêu dao du (II) |
1.
Vua Nghiêu đem thiên hạ nhường Hứa Do mà rằng: — Mặt trời mặt trăng mọc rồi, mà đóm lửa không tắt... Kể ánh sáng, thế chẳng cũng khó sao? Mưa xuống rồi, mà còn tưới, tát... Kể về sưc thấm, thế chẳng cũng nhọc sao? Nhà thầy đứng đó mà đời trị. Vậy mà tôi còn đội lốt ngồi đó... Tôi tự nhìn mình áy náy, xin trả thiên hạ. 2. Hứa Do nói: — Nhà ngươi trị thiên hạ, thiên hạ nay đã trị rồi... Mà ta còn thay ngươi, ta định vì danh sao? Danh là khách của thực; ta định làm khách sao? Quanh quách làm tổ ở rừng sâu, chẳng qua một cành.... Chuột nhắt uống sông, chẳng qua đầy bụng. Về nghỉ thôi ông! Ta không dùng đến thiên hạ làm gì cả. Nhà bếp dù chẳng coi bếp, thầy cũng không bỏ mâm chén, mà thay nó đâu? |
| 逍遙遊 | Tiêu dao du (III) |
1.
Kiên Ngô hỏi Liên Thúc: — Tôi nghe lời nói của Tiếp Dư, lớn mà không đúng, đi mà không về... Tôi kinh khiếp lời nói của ông ta: cũng như sông Hà, sông Hán mông mênh vô cùng! Rất là diệu vợi (6)! Không gần với thường tình người ta. 2. Liên Thúc nói: — Ông ta nói về cái gì? — Ông ta nói: "Trên núi Rưởu Cô Dịch, có thần nhân ở đó. Da thịt như băng tuyết. Thơ ngây (5) như gái chưa chồng. Không ăn năm loài thóc, hút gió, uống sương, cưỡi khí mây, ngự rồng bay, mà chơi ở ngoài bốn bể. Định thần lại, khiến cho mọi vật không đau ốm, mà lúa mùa được... " Tôi cho thế là nhảm, chứ không tin. 3. Liên Thúc nói: — Ừ! Kẻ mù không có cách gì để dự xem vẻ văn hoa. Kẻ điếc không có cách gì để dự nghe tiếng chiêng, trống. Có những hình hài mà có là điếc đâu? Trí con người ta cũng có cái đó. Lời nói ấy, anh cũng như thế đấy! Kể người ấy, kể đức ấy, sẽ chung đúc muôn vật. Còn như cần sự thịnh trị cho mọi đời, thì ai mà xong xóc làm việc cho thiên hạ. Như người ấy, vật chẳng loại nào làm hại nổi. Bể lớn liền trời mà không đuối. Nắng lớn vàng, đá chảy, núi đất sém, mà không nóng. Những bụi, mẳn, tấm cám (7) của người ấy cũng còn đúc rèn được Nghiêu Thuấn. Mà ai chịu làm việc cho vật ngoài? |
| 逍遙遊 | Tiêu dao du (IV) |
| Tiêu dao du (V) | |
1.
Thầy Huệ bảo thầy Trang: — Vua nước Ngụy đưa tôi giống dưa lớn. Tôi trồng nó thành cây, ra quả nặng năm thạch. Đem đựng nước nôi, nó nặng, một mình không thể nhắc được. Bổ nó ra làm cái bầu, thì mảnh vỏ không đựng được vật gì. Không phải là nó không to kếch sù, vì nó vô dụng mà tôi đập nó ra. 2. Thầy Trang nói: — Thế ra nhà thầy vụng về chỗ dùng cái lớn. Người nước Tống có kẻ khéo làm thứ thuốc không cóng tay (9), đời đời chuyên làm nghề phiếu bông (10). Có người khách nghe chuyện, xin mua phương ấy trăm lạng vàng. Hắn liền họp cả họ lại mà bàn: "Chúng ta đời đời làm nghề phiếu bông, lợi chẳng qua vài lạng. Nay một sớm mà bán nghề lấy trăm lạng, xin cho hắn." Khách được phương thuốc sang du thuyết vua Ngô. Nước Việt có nạn (11), (Vua Ngô) sai hắn làm tướng. Mùa đông, đánh nhau dưới nước với người Việt, người Việt thua to. (Vua Ngô) xẻ đất mà phong hắn... Cùng một phương làm cho khỏi cóng tay, kẻ thì được phong, kẻ thì chỉ luẩn quẩn trong nghề phiếu bông. Cái khác đó là vì cách dùng. Nay thầy có quả dưa năm thạch, sao không nghĩ cách làm thành một cái tô lớn, để chơi phiếm ra sông, hồ? Mà lại lo mảnh vỏ của nó không chứa được vật gì. Thì ra lòng nhà thầy còn đặc như bí vậy. |
| Tiêu dao du (VI) | |
1.
Thầy Huệ bảo thầy Trang: — Tôi có gốc cây lớn, người ta gọi nó là cây vu (14) . Gốc lớn nó xù xì, không đúng dây mực... (12) Cành nhỏ nó khùng khoèo, không đúng khuôn mẫu... (12) Dựng nó ra đường, thợ mộc không thèm nhìn. Nay lời nói của thầy, lớn mà vô dụng, nên chúng đều bỏ cả! 2. Thầy Trang nói: — Riêng thầy không thấy con cầy (16) sao?
Rình mò các vật đi rong
Đến như loài trâu sồm, nó to như đám mây rủ ngang trời, kể to thật là to, nhưng... không biết bắt chuột. Nay thầy có cây lớn, lo nó vô dụng, thì sao khôngCo mình đứng nấp Vồ đông, nhảy tây Chẳng kể cao thấp Mắc vào cạm bẫy Chết trong lưới rập |
ed. 2023-06-28
No comments:
Post a Comment